Rozwój Struktury Ja, podobnie jak rozwój Mechanizmów Popędowo-Emocjonalnych, ma dwie podstawowe formy:
polega na stopniowym formowaniu się tej struktury, czyli przechodzeniu od stanu, w którym „ja” nie jest jeszcze wyodrębnione, a więc człowiek jest sterowany przez doraźne impulsy i zewnętrzne wymagania, do stanu, w którym struktura zostaje uformowana, a w konsekwencji jednostka potrafi określić sama siebie i odróżnić się od otoczenia (osiąga 'poczucie tożsamości), potrafi kontrolować zarówno swoje czyny, jak też określony, ważny życiowo obszar swego fizycznego i społecznego otoczenia i zdaje sobie z tego sprawę (osiąga poczucie kontroli); uzyskuje przeświadczenie o tym, że jest pewnym dobrem, że posiada wartość (ma poczucie własnej wartości). Ustabilizowanie poczucia tożsamości, osiągnięcie kontroli nad swym losem, uzyskanie przeświadczenia własnej wartości decydują o osiągnięciu dojrzałości przez Strukturę Ja. polega również na ekspansji własnego „ja”, co wyraża się w formie rozbudowywania własnej tożsamości poprzez poszerzenie „przestrzeni psychologicznej”, w której „ja” jest umieszczone. Poszerzanie to odbywa się dzięki wchodzeniu w relacje z coraz to nowymi obszarami rzeczywistości, dzięki poszerzeniu perspektywy czasowej swego „ja” (dowiadywanie się o własnej przeszłości i projektowanie przyszłości), dzięki wchodzeniu w nowe kontakty podejmowaniu nowych ról; w oparciu o te doświadczenia człowiek wzbogaca obraz siebie samego. Ekspansja „ja” wyraża się także w poszerzaniu kontroli nad otoczeniem, a także poprzez zwiększanie poczucia własnej wartości dzięki zdobywaniu uznania, aprobaty, sławy, sukcesów.