Mogłoby się wydawać, że ponieważ nastawienia tworzą się w psychice człowieka wskutek uczenia się doniosłych motywacyjni wzorów aktywności, osobowość należy traktować jako sumę wzorów przyswojonych przez człowieka. Ale taki pogląd nie jest zgodny z prawdą. Łatwo przecież możemy dostrzec w osobowości takie nastawienia i postawy, które nie stanowią rezultatów nauczania wzorów aktywności. Są to więc nastawienia będące wynikiem aktywnego przeobrażania treści przyswojonych przez jednostkę i stanowiących efekt kontaktów z osobami i zbiorowościami znaczącymi. Właściwością ludzkiej psychiki jest to, że wyobrażenia i pojęcia, sądy przekonania, nastawienia popędowe i pobudzeniowe stanowią swoistą reprezentację tego, co dokonuje się w otoczeniu człowieka, ulegając charakterystycznym przeobrażeniom. Po pierwsze wspomniane dyspozycje osobowościowe ulegają swoistemu generalizowaniu, a po drugie swoistemu modelowaniu. O generalizowaniu tak ważnym dla efektywności procesu uczenia się była już mowa w drugiej części tej książki. Poświęćmy więc teraz słów parę procesowi modelowania. Młodzież, obserwując zachowanie się otaczających ją ludzi, czytając o losach bohaterów książek i’zapoznając się z postępowaniem bohaterów filmów oraz spektakli telewizyjnych i teatralnych, wytwarza sobie jakiś jeden model, a stopień zwartości tego modelu zależy od stopnia jednolitości oddziaływań, jakim podlega wychowywana młodzież. Nie tylko jednak ważne są oddziaływania zewnętrzne. Usuwanie sprzeczności, eliminowanie niezgodności jest także konsekwencją omawianej już tendencji, którą prezentuje teoria dysonansu poznawczego.