Przymus, kompensata, identyfikacja i adaptacja stanowią sytuacje motywujące działania albo jako każda z osobna, albo we wzajemnym powiązaniu z pozostałymi sytuacjami. Oczywiście, struktura układu tych sytuacji bywa rozmaita, choć najczęściej współwystępuje sytuacja kompensująca z sytuacją identyfikującą. Układ sytuacji motywujących aktywność społeczną można rozpatrywać również od strony stopnia jego funkcjonalności, czyli stopnia, w jakim elementy wspomnianego układu są źródłem funkcjonalnej i kształtującej nastawienia aktywności. Akcentując doniosłość wpływu środowiska kulturowo-społecznego na nastawienia stanowiące składniki postaw, zastanówmy się nad strategią oddziaływania na społeczne determinanty uczenia się, od którego zależy zarówno proces wykolejenia się, jak i proces resocjalizacji. Otóż, wprowadzenie wpływu grupy społecznie konstruktywnej i wyeliminowanie wpływu grupy antagonistyczno-destruktywnej może być dokonane w dwojaki sposób. Po pierwsze można nie licząc się z wolą wychowanka zabrać go z dotychczasowego środowiska i przenieść do środowiska uznanego za czynnik resocjalizacji. Po drugie można tak wpłynąć na wychowanka, aby zmiana jego społecznej przynależności nastąpiła na skutek dobrowolnej decyzji wychowanka. Zastanówmy się, od czego zależy dobrowolna zmiana społecznej przynależności. Chcąc odpowiedzieć na to pytanie, sięgnijmy do teorii interakcji opracowanej przez G. C. Homansa (1961). Autor ten, nawiązując do twierdzeń sformułowanych przez B. F. Skinnera (1953), który ujmuje stosunki osobiste i grupowe w terminach wzmocnień dodatnich i ujemnych, wprowadza pojęcie kosztów zachowań międzyludzkich.